طرح تفکیک آب شرب

چرا بایستی آب شرب از سایر مصارف جداسازی شود؟

تامین آب شهری در حد استاندارد آب شرب و استفاده از آن در کلیه مصارف غیر آشامیدنی (مانند آبیاری فضای سبز، شست و شوی محوطه، شستن البسه و غیره) یعنی از بین بردن آب با کیفیت. ذکر این مثال به روشن شدن موضوع کمک می کند. فرض کنید باغچه منزل شما با استفاده از آب شهری آبیاری می شود، موضوعی که امروزه بسیار متداول است. از طرفی میدانیم در بسیار از شهرها (مانند تهران) کیفیت آب شهری، تفاوت چندانی با آب معدنی ندارد. حال آیا کسی حاضر است باغچه خود را با آب معدنی آبیاری کند؟!  اما چون آبیاری فضای سبز خانگی با آب شهری به یک «عادت» تبدیل شده است، این تفاوت فاحش کمتر به چشم می آید، موضوعی که البته نباید نادیده گرفته شود.

نمودار روبرو، مصرف خانگی را به تفکیک نوع مصرف نشان می دهد. طبق این شکل سرانه مصارف آب برای آشامیدن بین 7 تا 15 لیتر در روز است، در حالی که مصارف غیر آشامیدنی به 155 لیتر در روز می رسد* . این نمودار به خوبی بیانگر حجم مصارف غیر آشامیدنی است که برای آنها آب با کیفیت آشامیدن مصرف می شود. حال در شرایطی که با محدودیت کمی و کیفی منابع آب روبرو شده ایم، بنظر می رسد بایستی با رویکرد مدیریت کیفی مصارف به سیستم های تامین آب بنگریم. جداسازي آب شرب (یا تفکیک آب شرب) یک روش بسیار موثر برای مدیریت کیفی در حوزه مصارف شهری است.
*مرجع: مبانی و ضوابط طراحی طرحهای آبرسانی شهری، نشریه 3-117 ، انتشارات سازمان برنامه و بودجه

تعریف جداسازي آب شرب از سایر مصارف

جداسازي یا تفکیک آب یعنی مدیریت کیفی آب، به گونه ای که ابتدا مصارف آب به رده هاي مختلف کیفی دسته بندي شده و سپس، آب موردنیاز براي هر رده متناسب با کیفیت مورد نیاز خویش تامین گردد. رده هاي مختلف کیفی مصرف آب اگرچه میتوان تعداد قابل توجهی از ردههاي مختلف آب با کیفیتهاي متفاوت را بر شمرد، ولی آنچه در شرایط فعلی زمینه اجرایی دارد، شامل سه رده بشرح ذیل می باشد:
– رده اول: مصارف شرب (آشامیدن و پخت و پز)
– رده دوم: مصارف بهداشتی (شستشو، استحمام و …)
– رده سوم: مصارف مربوط به فضاي سبز عمومی

یک شهر با چند شبکه توزیع؟!

گرچه در دنیا شهرهایی وجود دارند که از چند شبکه آب با کاربریهاي مختلف برخوردارند، ولی میتوان راههاي دیگري را در نظر گرفت تا از احداث شبکه هاي جدید پرهیز گردد. به عنوان مثال، بجاي احداث شبکه دوگانه آب، از آب بسته بندي، یا جایگاه عمومی برداشت آب و یا سیستم های تصفیه آب خانگی استفاده نمود که البته هرکدام داراي مزایا و معایب خاص خود هستند.

تجربیات موجود در دنیا

کشورهاي مختلف دنیا بر حسب شرایط اقلیمی، منابع آب در دسترس، عادات و فرهنگ مردم، قوانین و مقررات موجود، روشهاي مخصوص به خود را در زمینه جداسازي آب اجرا نموده اند. بسیاري از کشورهاي توسعه یافته، آب را به روش های زیر جداسازی نموده اند:
– تامین آب شرب از طریق آب بسته بندي
– تامین آب بهداشتی از طریق شبکه اصلی توزیع آب شهري
– تامین آب فضاي سبز از طریق شبکه ویژه فضاي سبز (این آب که به مصرف پاركها، فضاي سبز معابر و بزرگراهها و غیره میرسد، نوعاً از طریق آبخام یا آب هاي بازیافتی تامین میگردد).

ایران و تجربیات جداسازي آب

در کشور ایران عواملی نظیر کمبود آب و یا کیفیت نامناسب آن دستگاههاي عرضه کننده آب را بر آن داشته است تا در نقاط مختلف نسبت به اجراء طرح جداسازي آب هر چند بصورت محدود اقدام نمایند. فی المثل در بعضی از روستاها که فاقد منابع آب سطحی یا زیرزمینی با کیفیت مناسب هستند، طرح انتقال آب با تانکر از نزدیکترین منبع آب شیرین موجود اجرا گردیده و آب شیرین به مخازنی منتقل میگردد که داراي شیر برداشت عمومی هستند و در نقاط مختلف روستا توزیع شده اند، و یا در شهرهایی که از آب با کیفیت بهره مند نیستند، انتقال آب شیرین از منابع آبهاي سطحی و یا زیرزمینی از دوردست صورت گرفته و یا آب شیرینکن نصب گردیده و آب مورد نیاز شهروندان از طریق جایگاه هاي عمومی برداشت آب تأمین می گردد. بعنوان مثال در شرایط فعلی تامین آب شرب بخشی از شهرهاي قم و ساوه از طریق جایگاههاي عمومی برداشت آب تامین می گردد. جایگاه عمومی برداشت آب در شهرهاي دیگر مثل طبس، بجستان و اردکان نیز اجرا شده و مورد استقبال قرار گرفته است. خلاصه آنکه اجراي طرح جداسازي آب در هر یک از مناطق کشور بنا به ضرورت صورت گرفته و ریشه در محدودیت کمی و یا کیفی منابع آب دارد. طرح هاي اجرا شده زمینه را براي اجراي گستردهتر طرح جداسازي آب فراهم می نمایند. چرا که در کشور کم آبی مانند ایران، ادامه روند فعلی یعنی بهره برداري از آبهاي زیرزمینی شیرین و یا انتقال آب گواراي زاگرس و البرز به نقاط دوردست و مصرف آن برای تامین آب فلاش تانک، استخر، شستشوي معابر و فضاي سبز به دور از انصاف است.

هدف از اجراي طرح جداسازي آب شرب از سایر مصارف

هدف، مدیریت کیفی و توامان تأمین و توزیع آب است، به گونه اي که با انتخاب مناسبترین روش جداسازي آب شرب از سایر مصارف، آب هاي با کیفیت بالاتر به مصارف شرب اختصاص یافته و آبهاي با کیفیت نازلتر به ترتیب، در بخشهاي بهداشتی و فضاي سبز مصرف گردند. طرح پژوهشی «جداسازي آب شــرب از سایر مصـــارف» سعـی مینماید تا از بین گزینه هـــاي (1) شبکه دوگانه ، (2) توزیع آب بستــــه بنـــدي، (3) احداث جایگـــاه عمومــی برداشت آب و (4) تصفیه آب خانگی، مناسبترین گزینه را با استفاده از تکنیک هاي تصمیم گیــري چند معیاره (MCDM) انتخاب و معرفی نماید.

منظور از جایگاه عمومی برداشت آب چیست؟

منظور محلی است که در معابر و یا فضاهاي عمومی با رعایت مباحث بهداشتی تعبیه شده و آب شرب را با کیفیت استاندارد شرب در اختیار مصرف کننده قرار میدهد. آب این جایگاه میتواند از یک خط انتقال آب و یا شبکه ویژه آب شرب و یا از طریق آب شیرین کن و یا از طریق تانکر تأمین گردد. در جایگاه برداشت آب، آب شرب بصورت رایگان و یا با پرداخت وجه حسب نظر و تصمیم دستگاه مسئول توزیع آب در اختیار مصرف کننده قرار می گیرد. شیرهاي برداشت عمومی، جایگاه هاي پخش آب که با کارت اعتباري کار می کنند، فروشگاه هایی که با نظارت دستگاه مسئول توزیع آب فعالیت مینماید و آب انبارهای بازسازی شده در شمار جایگاه هاي عمومی برداشت آب قرار دارند. در جایگاه عمومی، آب شرب بصورت شبانه روزي قابل تحویل میباشد.

نتایج طرح

1- معرفی مناسب ترین روش جداسازي آب شرب از سایر مصارف، متناسب با شرایط و مقتضیات محلی
2- کاهش هزینه هاي ناشی از مصرف آب شرب در مصارف غیر شرب
3- بهبود کیفیت آب شرب بدلیل مجزا شدن آن
4- ارتقاء پایداري سیستم تامین و توزیع آب و افزایش انعطاف پذیري آن در شرایط بحرانی
5- افزایش بهره وري کیفی آب
6- ارتقاء فرهنگ عمومی مصرف آب شرب

تجربیات شرکت مهندسین مشاور تمدن کاریزي در این زمینه

طرح پژوهشی « بررسی اجراي مناسبترین روش تفکیک آب شرب از سایر مصارف » با هدف تبیین روش شناسی جداسازي آب شرب در سطح ملی، پس از تایید شرکت مهندسی آب و فاضلاب کشور و وزارت نیرو به شرکت مهندسین مشاور تمدن کاریزي واگذار گردید. هدف از این طرح پژوهشی، ارائه یک روش شناسی جامع و اجراي آن بمنظور ارزیابی گزینه هاي ممکن و انتخاب مناسب ترین گزینه بوده است. مدل مذکور براي شهرهاي یزد، حمیدیا، شاهدیه، اردکان و احمدآباد در سطح استان یزد به اجرا درآمده و از نتایج منطقی برخوردار بوده است.

در طول مدت اجراي این طرح پژوهشی، به کارفرمایی شرکت آبفا استان یزد، این مهندسین مشاور سرانه هاي مصرف را بویژه سرانه مصرف شرب و پخت و پز را نه تنها از طریق آمارگیري میدانی بلکه از طریق بررسی مطالعات بین المللی و همچنین تجارب ملی، مورد تجزیه و تحلیل قرار داده تا به ارقام واقعی دست یابد. در این مدت همچنین اکثر تجارب داخلی و بین المللی که در زمینه روش هاي جداسازي آب شرب از سایر مصارف وجود داشته است مورد بررسی قرار گرفته و مزایا و معایب آنان مستندسازي شده بگونه اي که کارشناسان اشراف کاملی بر انواع این روش ها دارند.

نظرسنجی از جامعه بهرهبردار نیز یکی دیگر از تجارب گرانقدري بوده است که این شرکت با اجراي آن در شهرهاي مورد مطالعه کسب نموده است و موفق گردیده است تا مقبولیت عمومی را در خصوص هر یک از روشها محک بزند. بدنبال انجام موفق آمیز مطالعات مذکور و با عنایت به رمتودولوژی جامع و فراگیر آن و با تکیه بر تجربیات فراوانی که کسب نموده است، مهندسین مشاور تمدن کاریزي آمادگی خود را براي انجام طرح هاي مشابه در سایر نقاط کشور با در نظر گرفتن مقتضیات و ویژگیهاي خاص اقتصادي- اجتماعی، محدودیت هاي فنی، شرایط اقلیمی و زیست محیطی هر منطقه اعلام مینماید.